Koliko jedan roman, sam po sebi, kao komad umjetnosti može da uzburka javnost, svjedoči objavljivanje knjige Poslednje iskušenje od grčkog pisca Nikosa Kazancakisa. Ovaj roman objavljen je 1955. godine, a po svom objavljivanju bio je zabranjen od strane Rimokatoličke i Grčke pravoslavne crkve. Ukoliko volite da čitate provokativne knjige, da izazivate i postavljate pitanja u vezi sa svijetom koji vas okružuje, onda je baš ovo knjiga koju biste trebali pročitati.
Kazantzakis je jedan od najvećih modernih autora kojeg je Grčka iznjedrila, a u svojim djelima on opisuje sukob između tijela i duha koji je iznova istraživao i proučavao. On je čak devet puta bio nominovan za Nobelu nagradu, a pored toga što je bio veliki pisac, prevodio je i mnoga djela na moderni grčki jezik, kao što su Božanstvena komedija, Ilijada, Tako je govorio Zaratustra.

U djelu Poslednje iskušenje Kazantzakis slijedi Jevanđelja prihvatajući čudesne događaje po kojima se oni dešavaju. Ono u čemu on odstupa od njih ogleda se u psihološkom opisu Hrista koji je prikazan kao nevoljni Mesija pokrenut Božjim pozivom, ali takođe privučen ka normalnom životu među ljudima. Poslednje iskušenje je zapravo vizija koja dolazi Hristu na krstu, a u kojoj on sebe vidi oženjenog i kao starca okruženog svojom porodicom. Pravoslavne hrišćane takođe mogu uznemiriti karakterizacije Marije, Marije Magdalene i Jude koja je simpatično prikazana. Marija je problematična majka zabrinuta zbog neobičnog ponašanja svog sina i ne bi željela ništa više nego da vidi Isusa kako vodi jedan potpuno normalni život. Prestrašena je činjenicom da je njen sin mesija i uzaludno pokušava da ga spasi od samouništenja. Marija Magdalena je trebalo da bude zaručena sa Hristom i u svom razočaranju zbog njegovog odbijanja okreće se prostituciji, a Juda je predstavljen kao buntovnik tog perioda koji je vjerovao da Carstvo Božije treba stvoriti na zemlji nasilnim sredstvima. Privlače ga Hristova učenja, ali ne može da shvati njegovu pasivnost.

„Zaista je sve na ovom svijetu zavisilo od vremena. Vrijeme je činilo sve zrelijim. Ako si imao vremena, uspio si da iznutra obradiš ljudsko blato i pretvoriš ga u duh. Tada se nisi bojao smrti. Ako nisi imao vremena, propao si “.

Proza Kazancakisa je promišljena i elegantna, a ovaj roman hvata se u koštac sa jednim od najvećih pitanja čovječanstva, a to je, ko je bio Isus Hrist? Poslednje iskušenje zasniva se na ideji da je svaka osoba, uključujući i Isusa, po prirodi zla i dobra. Svaki čovjek u sebi nosi dvije strane: nasilnu i mrsku, ali i svaki čovjek čezne za ljubavi. Psihološki zdrava osoba ne ignoriše i ne sahranjuje zlo u sebi. Umjesto toga, on to kanališe u službu dobra. Baš zbog toga je i Isus, koji je bezgrešan predstavljen kao obični čovjek koji je podložan strahu, sumnji, depresiji i nevoljnosti.

„Šta je istina? Šta je laž? Šta god daje krila ljudima, šta god stvara velika djela i velike duše i podiže čovjekovu visinu iznad zemlje – to je istina. Šta god odsječe čovekova krila – to je laž“.

Martin Skorseze je 1988. godine snimio film na osnovu ovog romana, koji ništa manje nije provokativan, a ukoliko ove godine posjetite ostrvo Krit u Grčkoj, obavezno posjetite i muzej velikom Kazancakisu, koji se nalazi u Mirti. Pored ovog romana, Kazancakis je napisao još Grk zorba (1946), Hristos ponovo razapet (1948), Kapetan Mihalis (1950), kao i mnoge eseje, drame, putopise, filozofske eseje i memoare.