Članak o Petrarki, započeću citatom Ive Andrića iz njegovog eseja ,,Legenda o Lauri i Petrarki“:

Na dan 6. aprila ove godine slavili su univerziteti i seminari, učena društva i Akademije po Francuskoj i Italiji, jedan malo neobičan jubilej jednog od najvećih italijanskih pesnika, ,,oca humanizma“, Frančeska Petrarke. Na taj dan navršilo se šest stotina godina ne od dana njegovog rođenja ili smrti, nego od onog jutra kada je, u Avinjonu, u crkvi Sv. Klare, prvi put ugledao Lauru, mladu ženu jednog avinjojskog trgovca.

Francesco Petrarka, poznatiji kao Petrarka (1304–1374), bio je jedan od najistaknutijih književnih stvaralaca ranog doba renesanse i začetnik humanističkog pokreta koji je oblikovao evropsku misao i kulturu u narednim vijekovima. Njegova duboko proživljena ljubav prema Lauri, ovjekovječena u zbirci „Kanconijer“ (Canzoniere), obilježila je njegovu književnu zaostavštinu, ali i početke moderne ljubavne poezije. No, da bismo razumjeli Petrarku, moramo prvo razumjeti vrijeme u kojem je živio — vrijeme u kojem su humanizam i renesansa iznova postavljali pitanja o ljudskom biću, umjetnosti i svijetu.

Humanizam i renesansa: Povratak čovjeku

Renesansa, koja je započela u Italiji u 14. vijeku, označila je prelaz iz srednjeg vijeka ka razdoblju koje se temeljilo ponovnom oživljavanju interesa za antičku grčku i rimsku kulturu, filozofiju i umjetnost. U središtu renesansne misli nalazio se humanizam, intelektualni pokret koji je stavljao čovjeka i ljudsko iskustvo u centar filozofskog i književnog interesovanja. Za razliku od teocentrične vizije srednjeg vijeka, renesansa je bila obilježena okretanjem ka prirodnim ljudskim osjećanjima, analizi sebe i svijeta, te isticanju individualnosti.

Humanizam je težio obrazovanju, kritičkom razmišljanju i ponovnom oživljavanju klasičnih tekstova. U ovom kontekstu, Petrarka je imao ključnu ulogu, jer je ne samo oživio interes za klasičnu latinsku literaturu, već i postavio temelje za lirsku poeziju na italijanskom jeziku, čineći ga jezikom visoke književnosti.

Ljubavna priča sa Laurinom sjenkom

U srcu Petrarkine poezije leži njegov odnos prema Lauri, ženi koju je prvi put ugledao 6. aprila 1327. godine u crkvi Svete Klare u Avinjonu. Ta ljubav, o kojoj piše i Ivo Andrić, koja je bila neuzvraćena i nedostižna, postala je izvor inspiracije za njegove sonete i pjesme. Laurin identitet ostaje predmet mnogih spekulacija; neki smatraju da je bila stvarna plemkinja, dok drugi vjeruju da je predstavljala simbol idealizovane, gotovo nadljudske ljepote i vrline.

Osećam u tako neposrednoj blizini ljubav, da mi duša uživa u sopstvenoj varci. Na toliko mesta i u takvoj lepoti je vidim, da ne želim ništa drugo nego da taj prisen potraje. Toliko puta je gledam živu (hoće li mi iko to verovati?) u bistroj vodi, na mladoj travi, u stablu smokve, u belom oblaku… I što su veće divljina i pustoš oko mene, tim lepšta mi je misao dočarava. A posle kad stvarnost zbriše dragu varku, ja na tom mestu, ohladneo, sedam, ko mrtav kamen na živ kamen.

(Iz eseja „Legenda o Lauri i Petrarki“, Ivo Andrić)

U zbirci „Kanconijer“, koja sadrži preko 300 pjesama, Petrarka istražuje svoja osjećanja prema Lauri u dubljim slojevima: ljubav koja donosi i radost i patnju, težnju ka uzvišenom i suočavanje s prolaznošću života. Njegova poezija je podijeljena na dva dijela – „In vita di Madonna Laura“ (Za života gospe Laure) i „In morte di Madonna Laura“ (Nakon smrti gospe Laure), pri čemu je njena smrt 1348. godine dodatno obojila njegove stihove tugom, sjetom i refleksijom o prolaznosti svega zemaljskog.

Ovde neka bude kraj mojoj ljubavnoj pesmi:
Presušilo je i iscrplilo se vrelo moga duha,
I lira mi se u plač pretvorila.

(Iz eseja „Legenda o Lauri i Petrarki“, Ivo Andrić)

Poezija i stilske odlike Petrarkine lirike

Petrarkina poezija je duboko subjektivna i introspektivna. U njoj pjesnik često razmatra paradoks ljubavi: dok ga želja za Laurom uzdiže, ona ga istovremeno muči jer ostaje nedostižna. Ova unutrašnja borba između strasti i razuma, tjelesne čežnje i duhovnog uzdizanja, čini njegove stihove univerzalno privlačnim. Njegovi soneti su napisani savršenim metrima, bogatom slikovitošću i preciznom jezičkom strukturom, stvarajući temelj petrarkističke lirike koja je inspirisala generacije pjesnika širom Evrope.

Petrarka je koristio sonet kao svoju omiljenu formu – pjesnički oblik sastavljen od četrnaest stihova – i kroz njega izgradio svoje emotivno, ali i misaono iskustvo. Njegova poezija nije bila samo puko slavljenje Laure, već i meditacija o prolaznosti, smrti, duhovnoj težnji i ljudskoj slabosti. Ali da, dalo bi se zaključiti da je ljubav bila njegova glavna motivacija.